RECOLETA (04-06-2002)
"REQUIESCANT IN PACE - RUST IN VREDE"
staat er in grote letters boven de imposante
ingang van de begraafplaats "Recoleta"
in Buenos Aires. Of het daar altijd van
komt, is wat twijfelachtig, want Recoleta
is óók een toeristische trekpleister.
Volgens de liefhebbers van monumentale grafkunst
is het, samen met Père LaChaise in
Parijs, één van de mooiste
begraafplaatsen ter wereld. Beide hebben
bovendien een beroemde publiekstrekker binnen
de muren. In Parijs het graf van Jim Morrison,
de zanger van de fameuze rockgroep The Doors
en in Buenos Aires dat van Evita Perón,
wereldberoemd door de op haar leven gebaseerde
musical. In Recoleta kijken de toeristen
meestal niet verder dan het bescheiden graf
van Evita, terwijl er toch zo veel meer
te zien is wat de moeite waard is.
Begraafplaats is geen goede omschrijving,
want Recolta is meer een ommuurde dodenstad.
De graven zijn, in tegenstelling tot wat
in Nederland gebruikelijk is, geen gaten
in de grond met een stenen plaat er op,
maar het zijn rijtjeshuisjes met een diepe
kelderruimte, waarin vaak vele generaties
familieleden hun laatste rustplaats vinden.
Recoleta heeft een eigen stratenplan, riolering,
verlichting en een groenvoorziening. Omdat
het midden in een stadswijk ligt, ontbreekt
de mogelijkheid om uit te breiden, waardoor
de prijzen voor een grafruimte flink kunnen
oplopen. Volgens ingewijden, bedroeg de
vraagprijs vorig jaar zo'n US$ 20.000 per
vierkante meter, veel armen zullen derhalve
elders hun zielerust moeten zoeken. De medeburgers
die het zich wel kunnen permiteren, bouwden
en bouwen in Recoleta het liefst een zo
opzichtig mogelijke rustplaats voor hun
overleden verwanten.
Als je Recoleta binnen loopt, kom je langs
de "hoofdstraat" de rustplaatsen
van veel straatnamen in het centrum van
Buenos Aires tegen. Presidenten dus, Generaals,
helden uit de stijd tegen de Spaanse kolonisatoren
en andere echte of vermeend verdienstelijke
Argentijnen. Het groene grafmonument van
Admiraal Brown, die meehielp het Spaanse
koloniale juk af te werpen, bestaat uit
een soort schoorsteen van een stoomschip.
Op weg naar mijn werk kom ik iedere dag
door "zijn" straat. Schuin tegenover
Almirante Brown de tombe van Carlos Pellegrini,
die aan het eind van de 19e eeuw over een
toen ook al bijna failliet Argentinië
presideerde. In tegenstelling tot de huidige
President, slaagde Pellegrini er wel in
het geld bij elkaar te krijgen om de buitenlandse
schulden af te lossen. De naar hem vernoemde
straat loopt parallel aan de breedste boulevard
ter wereld, de Avenida de 9 julio, door
het hart van de stad.
De sobere crypte van Generaal Aramburu,
valt vrijwel in het niet bij het protserige
en monumentale graf van Pellegrini en sluit
erg goed aan bij de Calvinistische Nederlandse
smaak voor grafmonumenten. Het is een laag
gehouden constructie van grijs graniet met
er boven op een opengeslagen wetboek. Aan
de zijkanten teksten die Aramburu tijdens
zijn leven uitsprak, zoals "El progreso,
fundamento del bienestar general, es el
obra de los pueblos y resultado de la riqueza
justamente distribuida -De vooruitgang,
basis voor algemeen welzijn, is het werk
van het volk en het resultaat van rechtvaardig
verdeelde rijkdom." 't Klinkt erg mooi,
maar de generaal was een ouderwetse houwdegen,
hij leidde een staatsgreep tegen Perón,
verbood zelfs het gebruik van het woord
Perón en verzond het stoffelijk overschot
van Eva Perón met de diplomatieke
post naar het Europa. In 1970 werd hij door
de linkse guerillagroep de Monteneros ontvoerd
en vermoord en werd zijn lijk net zo lang
gegijzeld tot dat van Eva Perón naar
Argentinië was teruggekeerd. Aramburu
is nog te kort dood om al een naar hem vernoemde
straat te hebben.
Evita, Maria Eva Duarte Perón, is
in een bescheiden rijtjeshuisje bijgezet.
Op de plattegrond van Recoleta, waarop de
beroemde Argentijnen met coördinaten
en nummers staan aangegeven, is zij te vinden
in straat C7 graf 89. De gevel van het graf,
bekleed met zwart marmer, is ruim twee meter
hoog en een meter breed. Boven de deur staat
"Familia Duarte" er naast zijn
een aantal koperen borden met huldeblijken
bevestigd van onder anderen "Uw discipelen."
Evita is te gast in de crypte van haar zuster
Elena en zwager Alfredo Arrieta, een voormalige
senator. Haar kist is diep in een speciaal
gegraven gang bijgezet, om te voorkomen
dat haar gebalsemde lichaam nogmaals zal
worden ontvoerd.
Bij Evita in de buurt liggen, net zoals
tijdens haar leven, luxe en eenvoud vlak
bij elkaar. Eén straat verderop is
de toegang tot de grafkelder van Adolfo
Lamarque, poëet, 1852 - 1888, afgesloten
met een roestige fietsketting. De ouders
van Liliane Crociati de Szaszak, 1944 -
1970, waren duidelijk beter bij kas toen
hun dochter tijdens haar huwelijksreis overleed.
Het hotel in Oostenrijk waar zij en haar
echtgenoot verbleven, werd door een lawine
bedolven en stortte in, om haar te gedenken
werd een grafruimte op Recoleta gekocht.
Een architect ontwierp een luchtig zomerhuisje,
een binnenhuisarchitect richtte het in met
met foto's en schilderijen waarop zij en
haar hond staan. Buiten, in de voortuin,
staat een levengroot én levensecht
bronzen beeld van Liliane met haar lievelingshond
aan haar zijde, uiteraard het werk van een
bekende beeldhouwer. Menig nog levende Argentijn
moet het met minder doen.
Een paar straten de andere kant op staat
de zandstenen gothische mini-kathedraal,
die door Otilia Noël de Ramos Otero
ter nagedachtenis van haar echtgenoor Ramos
Otero werd gebouwd. De dubbele grafruimte
ligt op een hoek en heeft een voor- en achteringang.
Beide ingangen worden door heiligen bewaakt,
maar er heeft een beeldenstorm plaatsgevonden,
de koppen van San Ignacio en San Roman naast
de achterdeur zijn door vandalen gesneld.
De poreuze gele zandsteen is trouwens behoorlijk
aangetast door de luchtvervuiling, ik moet
met mijn duim de vervuilde korrels wegwrijven
om de namen van de heiligen zonder hoofd
te kunnen ontcijferen. De kerk is hard aan
een grote onderhoudsbeurt toe.
Er zijn meer grafruimtes die matig worden
onderhouden. In de laatste rustplaats van
de Jorge Castelhun y Familia staan bezems,
een ladder en verfblikken en dient zo te
zien als opslagruimte voor de onderhoudsdienst.
De crypte van de Familias Bordes y Corta,
in dezelfde wijk, meet twee bij twee meter,
de deur staat op een kier. Mijn nieuwsgierigheid
wint het zonder veel moeite van de vraag
of je grafschennis pleegt als je ongevraagd
op bezoek gaat. De deur op zich is al de
moeite waard, een art deco ontwerp met ramen
van geslepen glas. Wat ik naar binnen kijkend
zie, is minder fraai. Op de begane grond
is een soort halve marmeren tafel tegen
de achtermuur geplaatst. Op de tafel veel
stof en gruis, naast de foto van Francesco
Bordes, een kruis en een monstrans liggen
een paar lege frisdankblikjes, ik ben niet
de eerste ongenode gast. Onder de tafel
staat de kist met de stoffelijke resten
van Francesco en eenmaal binnen ontdek ik
zijn in wit marmer uitgehouwen borstbeeld
op een sokkel. Het gruis op de tafel blijkt
afkomstig van het langzaam inzakkende dak.
Hoe een grafkelder in elkaar zit, wordt
nu eveneens duidelijk. Links achter de deur
is een ijzeren trapje naar beneden gaat,
daar staan langs de muren, in een ruimte
die zo'n twee meter hoog is, stellingen
met daarin drie hoog doodskisten gestapeld.
De vloer wordt gevormd door een ijzeren
rooster, waarin een luik zit om nog een
verdieping verder af te dalen, maar zo ver
gaat mijn nieuwsgierigheid nu ook weer niet.
Francesco Bordes overleed in 1908 en had
waarschijnlijk een timmerwerkplaats of een
aannemerij, dat leid ik althans af uit de
hamer, knijptang, passer en driehoek die
op een gedenkplaat van zijn "dankbare
personeel" staan afgebeeld. "Francesco
Bordes, Modelo de Abnegiaciónes y
Nobles Sentimientos - Francesco Bordes voorbeeld
van onzelfzuchtigheid en oprecht plichtsbesef"
een tekst uit een tijd toen de arbeidsverhoudingen
nog zuiver waren en het personeel tegen
de werkgever opkeek. Verder over Recoleta
zwervend, kom ik tot de ontdekking er ook
sprake is van seriebouw, want dezelfde gevel
met dezelfde mooie deurtjes als bij Bordes
zie ik minstens nog een keer of tien.
Het gebouw van de "Sociedade Portuguesa
de Socorros" uit 1885 vertegenwoordigt
een ander veel voorkomend graftype dat mij
sterk aan een ladenkast doet denken. Het
zijn muren waar achter platen van zo'n 80
cm breed en een centimeter of 40 hoog een
grafruimte ligt, hetzelfde systeem als een
archiefkast, maar met wat diepere laden.
Zelf noemen zij het een "Pantheon."
De Portugezen hebben het flink aangepakt,
zes hoog en zes breed hebben zij de overleden
leden bovengronds voorgevel én achtergevel
bijgezet. In de linker zijgevel is een deur
die toegang tot een kelder geeft, de deur
is niet afgesloten en ik besluit om ook
hier een kijkje te nemen. Het eerste wat
ik zie is een emaille bord met de tekst:
"Het is verboden afval, papier of water
in de grafkelder te gooien - het bestuur."
De kelder lijkt overigens sprekend op een
magazijn, waarin op de stellingen de kisten
met daarin de resten van de niet langer
meer hulpbehoevende Portugezen staan gestapeld.
Veel marmeren borstbeelden en bronzen reliëfs
met afbeeldingen van de goede werken verricht
tijdens het leven van de beroemde vaderlanders.
Marco Avellaneda als afgevaardigde in het
parlement. Zijn zoon President Nicolas Avellanada
als voorvechter van beter onderwijs in een
collegezaal, de medicus Rawson aan het werk
in de operatiekamer en later als Senator
in het Parlement. Verder beelden in alle
denkbare maten en soorten, treurende weduwen
en kinderen en veel droevige engelen, heel
erg veel droevige engelen die de doden betreuren
en verheerlijken. Want dat is Recoleta uiteindelijk,
een prachtige verbeelding van het spreekwoord
"Van de doden niets dan goeds".
|