OP ONTDEKKINGSREIS IN ROTTERDAM - HET OUDE NOORDEN (28082004)

“En terwijl ik naar bed gaat denk ik aan de Zaagmolenstraat” schreef de in deze Rotterdamse straat geboren kunstschilder Willem de Kooning in 1948 aan zijn vader. Hij woonde toen al 22 jaar in New York. Het is waarschijnlijk een schoolvoorbeeld van hoe heimwee herinneringen op een bijzondere manier kan verkleuren. In de zomer van 2004 loop ik door de Zaagmolenstraat om te ontdekken wat de Kooning tot deze hartenkreet geïnspireerd zou kunnen hebben Zelf heb ik bijna net zo lang als hij in het buitenland gewoond, toch heb ik bij het naar bed gaan nog nooit aan het vaderland of aan een van de straten waar ik ooit heb gewoond moeten denken. De Zaagmolenstraat is echt zo’n dertien in een dozijn straat waarvan er in Rotterdam zoveel zijn. Er rijdt een tram doorheen, een flink deel van de straat is kort geleden gesloopt, er wonen zichtbaar veel medelanders. Een optimistische makelaar heeft een wervende slagzin voor een nieuwbouwproject bedacht “Een blik op de toekomst, stedelijk wonen in het bruisende Oude Noorden” staat er boven de plaatjes van de nieuw te bouwen huizen. Desondanks zal de Zaagmolenstraat een niet erg tot de verbeelding sprekende straat in een wat lullige Rotterdamse wijk blijven.

Niet minder lullig is de manier waarop de 100ste geboortedag van de op 25 april 1904 geboren de Kooning wordt herdacht. “Fifty Windows - Ga op reis door het Oude Noorden en ontdek Willem de Kooning” staat er uitnodigend op de zeer verzorgde folder die bij de Rotterdamse VVV in het rek staat. Van de drie suggesties om op ontdekkingreis te gaan, kies ik de eenvoudigste: Ga met deze kaart in de hand zelf op reis door het Oude Noorden. De “Willem de Kooning City Safari” met ondermeer een goed gesprek met een kunstenaar in zijn atelier over het abstract expressionisme of een kennismaking met een zoekende ziel anno 2004, grijpen voor mij wat te hoog. Mijn ontdekkingreis begint op het Noordplein. De “fifty windows” verwijzen naar vijftig etalages waarin een “kunstwerk” of een foto van de Kooning te zien is. In de folder wordt keurig beschreven welk kunstwerk uit welk jaar het betreft of wie er op de foto staat afgebeeld. Na het zien van de eerste drie etalages voel ik mij ietwat verneukt. Er hangen slechts kleine perspex lijsten met het woord “DE KOONING” erin gestanst waarin een foto met de kunstenaar erop of een door hem vervaardigd kunstwerk is gestoken. Dat stond helaas niet in de folder vermeld. Gewoon doorgaan, een snel ontmoedigde ontdekkingsreiziger ontdekt immers nooit iets? In de Zwaanshals ontdek ik zo doende Koffiehuis Paramaribo, Türk Travel, Marakesh brood en banket en “Love Music” waar zoet gevoosde Arabische muziek te koop is. Bij Supermarkt ATA is de zijgevel beschilderd met een moskee en de Euromast. Hoewel het geen artistieke uitschieter is, roept de geveldecoratie spontaan herinneringen op aan de schilderijen die hier 15 jaar geleden in de “blinde ramen” werden geschilderd.

De toen al lange tijd verwaarloosde “ramen” heten formeel “ornamentlijsten” of “gevellijsten” en waren oorspronkelijk bedoeld voor geschilderde reclameboodschappen. In 1989 werd het initiatief genomen om een aantal van die lijsten in het Oude Noorden een nieuwe bestemming te geven. Daartoe werden diverse Rotterdamse beeldende kunstenaars uitgenodigd om een “schilderij in de openlucht” te maken. In de Zwaanshals zijn er nog twee te zien “de Doorbraak” van Jaap Zwier en één zonder titel van Woody van Amen. Om de hoek staat in de Zaagmolenstraat het sobere en sombere geboortehuis van de Kooning. Beneden zit nu een “Surinaamse bakker” voor een bovenraam staat een donkere krullenbol. In de Korte Wiekstraat heeft Rinus Blomsteel ter ere van de Kooning op 24 april 2004 twee voordeuren beschilderd à la diens schilderij “Door to the River” uit 1960. ‘t Is goed dat het er bijstaat, want het is slechts een slap aftreksel van het abstracte expressionisme waarvan de Kooning een der grootste representanten is. Tot mijn verdriet ontdek ik dat In de 2e Pijnackerstraat “Vulcana” van Wim Gijzen is overgeschilderd. Gijzen zelf reageert laconiek op het nieuws “Ik vind het niet erg. Het was ook de afspraak, het werd voor min of meer tien jaar gegarandeerd, daarna zou het afhangen van de eigenaren. Dit soort projecten moet je niet maken voor de eeuwigheid!” Gelukkig ziet de “Bloem met Regendruppels” van Co Westerik er nog prima uit. Achter zo’n mooie gevel kan je haast niet anders dan een mooie winkel verwachten. Bij “Nika” verkopen ze diverse soorten koffie en thee en de machines om het thuis klaar te maken of je kan het er drinken. Cappuccino, koekje, glaasje water, op je gemak de krant lezen. Het leukste stuk Zaagmolenstraat tot nu toe, een beetje Buenos Aires. Op de hoek van de Benthuizerstraat en de Vinkenstraat staat “de Trap” van Joost Minnigh er goed bij. Het werk past perfect in de langwerpige lijst. Schuin er tegenover staat de heimweetekst van de Kooning boven de ingang van de kunstenaarssociëteit Cieremans geschreven. Op de hoek van de Blommerijkselaan verkeert de compositie van Felix van de Beek in slechte staat. Er tegenover rust ik even uit in het keramisch meubel van Dora Dolz dat in de schaduw van de Heilige Hildegardis Kerk staat. Via allerlei achterafstraatjes wandel ik terug naar de Zaagmolenstraat. Daar is de plaats van Pinokkio van Arie van Geest ingenomen door een in 1923 door Willem Gispen ontworpen affiche voor de Rotterdam - Zuid Amerika Lijn die “Uitstekende en Billijke Passage naar Montevideo en Buenos Aires” aanbiedt! Zo krijg ik zelf bijna heiwee in de Zaagmolenstraat.

Na de hele middag geen enkel origineel werk van de Kooning te hebben gezien, schiet me te binnen dat aan het Hofplein de enige echte de Kooning staat die Rotterdam rijk is. Een bronzen beeld met de titel “Seated Woman” dat in de volksmond “de Drol” heet. Zo wordt de internationaal erkende grootmeester van het abstracte expressionisme dus in zijn geboortestad geëerd. Met foto´s in etalages en met een drol. Oh ja, en met een naar hem genoemde kunstacademie. De grote herdenkingtentoonstelling is in Wenen te zien. Zou de Kooning voor het slapen gaan nog aan de Zaagmolenstraat willen denken als hij dit allemaal zou weten? Of zou hij zich in zijn graf omdraaien? Zelf zou ik zonder enige aarzeling het laatste doen.