SOMS HERINNERT ARGENTINIË MIJ AAN AFRIKA 9 - CULTUREEL ZWERFGOED (11032003)

Argentinië lijkt beslist niet op Afrika, het tegendeel is eerder waar. De bevolking is bijna 100% blank en laat te pas en vooral te onpas weten van Europese afkomst te zijn, zelden kom ik op straat een donker gekleurde medemens tegen. De zon schijnt ook veel minder en als het regent, voelt het regenwater aan als een koude douche. Lang niet zo lekker als een lauwe tropische regenbui. Zeker, de corruptie schijnt groot te zijn, maar aan de andere kant is er een goede en functionerende infrastructuur. De Argentijnen laten zich er graag op voorstaan in het meest Europese land van Latijns Amerika te wonen en hebben er alles aan gedaan om Buenos Aires zoveel mogelijk op Parijs te laten lijken: brede boulevards en statige huizen. Ondanks dit alles gebeuren er regelmatig dingen die mij aan Afrika herinneren, zoals deze week.

Het is volgens de Nigeriaanse wet ten strengste verboden om cultureel erfgoed te verhandelen of uit te voeren. Stelen is eveneens verboden, zowel door de wet als door het geloof van veel Nigerianen. In mijn geheugen staat het zevende Bijbelse gebod "Gij zult niet stelen" gegrift, maar ook iets dat ik meerdere malen van islamitische Nigerianen te horen kreeg. "Ik ben Moslim, dus ik steel niet want mijn geloof verbiedt dat." Toch gebeurt het ene zowel als het andere met enige regelmaat. In mijn ogen, levert de "Rode Lijst" van het ICOM (International Council Of Museums) daarvoor overtuigend bewijs. De lijst bevat een overzicht van cultureel erfgoed dat waar ook ter wereld uit musea is gestolen en helaas komt uit Nigeria verdwenen erfgoed er te vaak op voor. De in veel landen verboden handel in voorwerpen die tot het culturele erfgoed van welk land dan ook behoren, en die meestal illegaal zijn opgegraven of gestolen, is alles behalve dood. Dat gestolen goed niet zou gedijen, betwijfel ik trouwens al heel lang.

Wij maakten toevallig kennis met Peter op het vliegveld van Lagos, tijdens de gedeelde smart van lange uren wachten. Kort daarna zaten Peter en ik weer samen op een vlucht naar Amsterdam, we raakten aan de praat. ´t Ging over niets, zo van "wat doe je en hoe lang woon je hier al?" Peter woonde al meer dan twintig jaar in Nigeria en handelde in melkpoeder en cosmetica. Daarvoor reisde hij door het hele land. Eén keer in de twee maanden ging hij naar Europa om zijn gezin in Nederland op te zoeken en om het geld dat hij de afgelopen maanden had verdiend op de bank zetten. Maar er was meer. Daar kwam ik op een volgende gezamenlijke vlucht achter toen we een nieuw onderwerp aansneden: onze verzamelingen. Ik kralen, islamitische schrijfplanken en aardewerk potten, Peter's passie was Nok terracotta.

De Nok cultuur is de oudst bekende cultuur van wat nu Nigeria is. De eerste vondst werd gedaan in 1928 in een tinmijn bij het dorpje Nok, zodoende. Er zijn schattingen dat de Nok cultuur teruggaat tot de negende eeuw voor onze jaartelling. Nok terracotta werd en wordt gevonden in centraal Nigeria in de omgeving van de stad Jos en in de deelstaat Bauchi, alsook in de deelstaten Katsina en Sokoto in het noordwesten. Nok aardewerk is gemakkelijk te herkennen aan de langgerekte cilindrische koppen, de driehoekige vorm van de ogen met daarboven halfronde wenkbrauwen en een fraaie haardracht.

Peter was beslist geen doorsnee Nokverzamelaar. Alleen de mooiste stukken hield hij zelf, wat hij niet goed genoeg vond, werd verhandeld. Iedere trip had hij foto's bij zich van illegaal opgegraven Noks die in de aanbieding waren. Een soort Wehkampgidsje. Wat werd besteld, werd de volgende reis Nigeria uit en Nederland in gesmokkeld. Volgens het door Nederland ondertekende Unidroitverdrag is zowel de invoer als het verhandelen van cultureel erfgoed verboden. Peter wist dat donders goed. "Hoe doe je dat nu?" vroeg ik hem eens. "De mensen weten dat ik verzamel en zoeken me op. Ik hoef er nooit om te vragen." "Maar hoe krijg je de Noks het land uit?" Net zoals ik deed, als ik spullen probleemloos uit Nigeria wilde meenemen, nam Peter de Noks mee in zijn handbagage "Ik heb er vijf in mijn tas." Wij wisten beiden uit ervaring dat bij het doorlichten van de handbagage in Lagos op metalen voorwerpen werd gelet, niet op aardewerk of hout of glas. Cadeautjes of wat geld voor de controleurs zorgde ervoor dat er niet werd gezeurd. Nee, Peter maakte zich zichtbaar meer zorgen over de douanecontrole bij aankomst op Schiphol, dan over de controle voor het vertrek uit Lagos.

Recent berichtte het dagblad "la Nación" dat er de afgelopen jaren ongeveer twaalfduizend boeken uit de wetenschappelijke bibliotheek van de Zoo in Buenos Aires zijn verdwenen. "Veel onvervangbare boeken die tot ons nationale erfgoed behoren" zo verklaarden diep teleurgestelde deskundigen. Toen ik het artikel las, dwaalden mijn gedachten af naar Lagos en naar Peter en zijn Noksmokkel. Het lijkt er sterk op dat in Argentinië hetzelfde aan het gebeuren is als in Nigeria. Door desinteresse, armoede of gewoon door gebrek aan kennis, begint cultureel erfgoed ook hier in cultureel zwerfgoed te veranderen.

Meer informatie is te vinden op www.icom.museum/redlist/english/intro,html.